XLVII Szkolenie-Konferencja Hodowców Ryb Łososiowatych

Abstract

Występowanie barwników farmakologicznie czynnych w środowisku wodnym zostało opisane po raz pierwszy w 1980 roku w Stanach Zjednoczonych przez Nelson i Hitem, którzy w pobliżu miejsca składowania odpadów pochodzących z fabryki produkującej barwniki stwierdzili obecność zieleni leukomalachitowej i fioletu leukokrystalicznego w glebie w stężeniu 1 000 – 2 000 mg/kg oraz zieleń leukomalachitową w osadzie rzecznym w stężeniu 100 μg/kg. Od tego czasu opublikowano wiele badań dotyczących występowania w środowisku wodnym substancji farmakologicznie czynnych takich jak pestycydy, hormony steroidowe czy antybiotyki. Natomiast dane na temat obecności syntetycznych barwników organicznych, stosowanych jako substancje farmakologicznie czynne, w zbiornikach wodnych są ograniczone.Ze względu na właściwości barwiące, syntetyczne barwniki organiczne powszechnie stosowane są w różnych gałęziach przemysłu, głównie włókienniczego, garbarskiego, kosmetycznego czy spożywczego. Niektóre barwniki są również substancjami farmakologicznie czynnymi i znajdują zastosowanie w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej. Barwniki farmakologicznie czynne mogą być stosowane w leczeniu malarii (błękit metylenowy), COVID-19 (akryflawina) oraz jako środki antyseptyczne w dermatologii (zieleń brylantowa, fiolet krystaliczny, zieleń malachitowa). W weterynarii, ze względu na skuteczność w zapobieganiu i zwalczaniu infekcji pasożytniczych, grzybiczych czy bakteryjnych, barwniki takie jak zieleń malachitowa, błękit metylenowy czy akryflawina są wykorzystywane w hodowli ryb ozdobnych lub nielegalnie w akwakulturze. Z powodu właściwości rakotwórczych, mutagennych i teratogennych, barwniki te nigdy zostały dopuszczone w Unii Europejskiej do stosowania u ryb hodowlanych przeznaczonych do spożycia przez ludzi (Rozporządzenie Komisji (UE) nr 37/2010). Szerokie zastosowanie tych barwników w różnych gałęziach przemysłu powoduje, że przenikają one bezpośrednio do środowiska wodnego lub pośrednio poprzez oczyszczalnie ścieków, gdzie są niedostatecznie eliminowane.Ponadto barwniki te ze względu na właściwości fizykochemiczne, a w szczególności lipofilowość ich głównych metabolitów, łatwo kumulują się w łańcuchu pokarmowym, w tym w organizmach żyjących w środowisku wodnym. W wyniku obecności tych barwników w wodzie i rybach może dochodzić do zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu ekosystemów wodnych, a właściwości toksyczne barwników farmakologicznie czynnych sprawiają, że ich obecność w środowisku wodnym powinna być monitorowana.O ile dostępne są dane dotyczące występowania barwników w środowisku wodnym w Austrii, Belgii, Chinach, Tajwanie, Iranie, Niemczech czy w Stanach Zjednoczonych, to brak jest informacji na temat zanieczyszczenia tymi barwnikami środowiska wodnego w Polsce. Dlatego celem niniejszej pracy było określenie czy w rybach wolno żyjących, osadach dennych i wodzie z wybranych polskich jezior i rzek występują barwniki farmakologicznie czynne stosowane w różnych gałęziach przemysłu oraz w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej.